Επιθετική Συμπεριφορά

Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα φαινόμενο νεανικής παραβατικότητας που εμφανίζεται σε πολλές χώρες του κόσμου. Χαρακτηρίζεται από την επαναλαμβανόμενη, απρόκλητη παρενόχληση, κάποιου παιδιού το οποίο δυσκολεύεται να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι αυτό που διαχωρίζει τον σχολικό εκφοβισμό από το απλό πείραγμα, είναι η ένταση, η διάρκεια και η επανάληψη μιας κατάστασης και κυρίως η ανισορροπία δύναμης μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών. Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού εκδηλώνεται με διάφορες μορφές.
Οι εκδηλώσεις αυτές μπορούν να πάρουν τη μορφή της Ψυχολογικής Βίας και εκφράζονται με διάφορα πειράγματα, παρατσούκλια, κοροϊδία, διάδοση φημών, εξύβριση, ταπείνωση, εξευτελισμό, ρατσιστικά σχόλια και απειλές. Η Ψυχολογική βία περιλαμβάνει επίσης και τον εσκεμμένο αποκλεισμό μαθητών από διάφορες κοινωνικές δραστηριότητες.
Η Σωματική βία στον σχολικό εκφοβισμό εκδηλώνεται με χτυπήματα, σπρωξίματα, κλοτσιές, τσιμπιές και στριμώγματα. Ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να εκφραστεί και μέσα από την Οικονομική Εκμετάλλευση των παιδιών που εκφοβίζονται με αποτέλεσμα την κλοπή ή την φθορά στα προσωπικά αντικείμενα τους.
Μια άλλη μορφή σχολικού εκφοβισμού είναι η Σεξουαλική Παρενόχληση που χαρακτηρίζεται από σεξουαλικά ταπεινωτικά σχόλια, ανεπιθύμητα αγγίγματα και εξαναγκασμό του θύματος να παρακολουθεί ή να συμμετέχει ενεργά σε σεξουαλικές πράξεις και βιασμό.
Τα τελευταία χρόνια, με την ραγδαία ανάπτυξη και χρήση της τεχνολογίας έχει εντοπιστεί και ένα άλλο είδος εκφοβισμού, αυτό του Ηλεκτρονικού ή Διαδικτυακού Εκφοβισμού (cyber bullying). Ο όρος Cyber bullying χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει τις διάφορες μορφές ψυχολογικής κακοποίησης, μέσω του διαδικτύου ή παρεμφερή τεχνολογία, με σκοπό τη ζημιά ενός ατόμου ή μιας ομάδας. Αυτό το είδος κακοποίησης περιλαμβάνει μία ή περισσότερες από τις πιο κάτω ενέργειες:

• Διακωμώδηση (δηλαδή εξευτελισμό ενός προσώπου μέσω Internet).
• Αποστολή απειλών.
• Αποστολή προσβλητικών μηνυμάτων ή μηνυμάτων άσεμνου περιεχομένου.
• Δημοσιοποίηση προσωπικών βίντεο ή φωτογραφιών χωρίς τη συγκατάθεση του ατόμου.
• Άσεμνο περιεχόμενο κατά τη διάρκεια συνομιλιών
• Εξευτελισμό παιδιού ή εφήβου, με τη δημιουργία ενός προφίλ ή μπλογκ το οποίο περιλαμβάνει σκόπιμα λανθασμένο και εξευτελιστικό περιεχόμενο.

Τα Χαρακτηριστικά του Θύματος

Οποιοδήποτε παιδί μπορεί να πέσει θύμα ομάδας ή μεμονωμένων παιδιών που ασκούν βία στο σχολείο, όμως αυτά που είναι περισσότερο ευάλωτα είναι όσα διαφέρουν απ΄την ομάδα λόγω:
1. Aνασφαλούς προσωπικότητας.Τα παιδιά που είναι παθητικά και αγωνιώδη είναι πιθανότερο να είναι θύματα του σχολικού εκφοβισμού. Τείνουν επίσης να αισθάνονται ανασφάλεια, να έχουν αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους και να κλαίνε συχνά. H ανασφάλεια και η έλλειψη αυτοπεποίθησης που χαρακτηρίζουν μερικά παιδιά, μπορεί να τα βάζουν στην θέση του «τέλειου θύματος» αφού η αδυναμία τους φαίνεται να προκαλεί τα παιδιά θύτες.

2. Τα θύματα του σχολικού εκφοβισμού έχουν λιγότερους φίλους από τα παιδιά που δεν εκφοβίζονται, λόγω ντροπαλής συμπεριφοράς ή μειωμένης κοινωνικότητας. Είναι λιγότερο αποδεχτά από συνομήλικους και δεν είναι καθόλου δημοφιλή. Αυτά τα παιδιά είναι συνήθως μόνα στα διαλείμματα.
3. Το παιδί που εκφοβίζεται διαφέρει με κάποιο τρόπο. Δυστυχώς, τα παιδιά με ειδικές ικανότητες έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να γίνουν θύματα του σχολικού εκφοβισμού. Για παράδειγμα, τα παιδιά με μαθησιακά προβλήματα συχνά αναφέρουν ότι εκφοβίζονται. Τα παιδιά με προφανή φυσικά ή διανοητικά προβλήματα έχουν περισσότερες πιθανότητες να είναι θύματα εκφοβισμού.

Τα χαρακτηριστικά του Θύτη

Τα παιδιά θύτες στατιστικά είναι συνήθως παιδιά που δείχνουν έντονη αυτοπεποίθηση, που δεν πειθαρχούν σε κανόνες, θέλουν να επιβάλλονται και θεωρούν ότι η βία είναι κοινωνικά αποδεκτή. Άλλα βασικά τους χαρακτηριστικά είναι ότι: θυμώνουν εύκολα, δυσκολεύονται να δεχτούν τη ματαίωση των επιθυμιών τους, εύκολα νιώθουν ότι οι άλλοι είναι απειλητικοί προς τα ίδια και σε κάθε περίπτωση καταφεύγουν στη βία ή στον εκφοβισμό για να επιλύουν διαφορές. Έχουν την τάση να εξαιρούν παιδιά από την παρέα, υιοθετώντας το ρόλο του αρχηγού στις παρέες ή φτιάχνουν ‘κλίκες’ ακόμη κι αν δεν είναι μεγαλόσωμοι.

Τα χαρακτηριστικά της οικογένειας

Θύτες και θύματα μπορεί να έχουν 1)αδιάφορους 2)υπερπροστατευτικούς και 3)αυταρχικούς γονείς. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει ποια θα είναι η αντίδραση του παιδιού σε βάθος χρόνου, γιατί πολλά θα καθοριστούν στην πορεία. Αν, για παράδειγμα το παιδί νιώθει στρες και απογοήτευση στο σχολείο, μπορεί και να εκδηλώσει επιθετικότητα.

Επιπτώσεις
Σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες, σοβαρά συμπτώματα ψυχολογικών διαταραχών, σε υψηλότερο ποσοστό από τους υπόλοιπους εφήβους, εμφανίζουν τόσο μαθητές-θύτες όσο και οι μαθητές-θύματα του σχολικού εκφοβισμού. Οι επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού είναι ποικίλες, σοβαρές και (εάν δεν υπάρξει κάποιου είδους παρέμβαση) πολλές φορές μακροχρόνιες.
Ενώ οι παρακάτω επιπτώσεις ενδέχεται να προκαλούνται και από άλλους παράγοντες, οι έρευνες γύρω από το θέμα, δείχνουν τις επιπτώσεις αυτές να είναι πολύ συχνά συνδεδεμένες με τις δύο αυτές ομάδες παιδιών.

Τα παιδιά που εκφοβίζονται:
• Έχουν αυξημένο αίσθημα θλίψης και μοναξιάς, δυσκολία στον ύπνο και στις διατροφικές συνήθειες, απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες.
• Έχουν περισσότερες πιθανότητες να υποφέρουν από κατάθλιψη και άγχος.
• Έχουν συχνά τάσης αυτοκτονίας που μπορεί να συνεχίσουν και μέχρι την ενηλικίωση.
• Είναι πιο πιθανόν να παρουσιάσουν σωματικά συμπτώματα που περιλαμβάνουν, πονοκέφαλους ημικρανίες, δερματικά προβλήματα ( π,χ., έκζεμα, ή ψωρίαση) έλκος, τρέμουλο, αυξημένους παλμούς κρίσεις πανικού κ.α.
• Είναι πιο πιθανό να παραπονιούνται για την υγεία τους.
• Μείωση της σχολικής απόδοσης και παρουσίας στο σχολείο, όπως και αυξημένες πιθανότητες να παρατήσουν εντελώς το σχολείο.
• Έχουν περισσότερες πιθανότητες να αντιδράσουν με εξαιρετικά βίαιο τρόπο.

Τα παιδία που εκφοβίζουν:
• Έχουν αυξημένες πιθανότητες κατάχρησης αλκοόλ και άλλων ναρκωτικών κατά την περίοδο της εφηβείας καθώς και ως ενήλικες.
• Είναι πιο πιθανό να εμπλακούν σε καυγάδες, σε βανδαλισμούς και να παρατήσουν το σχολείο.
• Είναι πιο πιθανό να ασκήσουν πρόωρη σεξουαλική δραστηριότητα και να έχουν προβλήματα με τον νόμο όταν ενηλικιωθούν.
• Επίσης αυτά τα άτομα όταν ενηλικιωθούν είναι πιο πιθανόν να ασκούν βία στους συντρόφους τους και στα παιδία τους και αδυνατούν να κρατήσουν τις φιλικές τους σχέσεις.

Έχουμε αναφέρει πιο πάνω ότι το παιδί θύμα έχει περισσότερες πιθανότητες να αντιδράσει με βίαιο τρόπο. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι πολλές φορές τα δύο αυτά είδη συμπεριφοράς (θύτη-θύματος) είναι αλληλένδετα. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου τα ίδια τα παιδιά-θύματα μπορούν να γίνουν θύτες σε άλλα παιδιά ή στα αδέρφια τους στο σπίτι. Μια έρευνα που διεξήχθη στην Αγγλία, χρησιμοποιώντας 6,500 παιδιά ηλικίας 8-11, κατέληξε στο ότι από το 5% των παιδιών-θύτες μόνο το 0.5% ήταν πραγματικά θύτες ενώ το υπόλοιπο 4.5% ήταν παράλληλα παιδιά-θύματα.

Σαν επίλογο θα ήθελα να θυμόσαστε τα εξής:

–Ποτέ μην επαναπαύεστε όταν τα παιδιά δείχνουν να αλλάζουν ολοσχερώς την ρουτίνα τους. Προσπαθήστε να βρείτε το γιατί. Συνήθως κάτι συμβαίνει.

–Ακόμη και ένα παιδί υπερβολικά δοτικό, που συνήθως παίρνει το ρόλο του ‘σωτήρα’ κινδυνεύει να εμπλακεί σε bullying αφού είναι πολύ πιθανό κάποιος να το εκμεταλλευτεί, εκείνο να θυμώσει και να προσπαθήσει να τον εκδικηθεί.

Μαριέττα  Παπακωνσταντίνου

Παιδοψυχολόγος